Czym jest Międzynarodowe Prawo Humanitarne i kto jest odpowiedzialny za jego przestrzeganie? Co warto wiedzieć o konfliktach zbrojnych i przepisach ich dotyczących?
Międzynarodowe Prawo Humanitarne jest zbiorem zasad, nakazów i zakazów, który nazywany jest prawem wojennym. Co warto o nim wiedzieć? Kiedy powstało prawo konfliktów zbrojnych? Czego dotyczy prawo w kontekście walki zbrojnej? Wszystkiego dowiesz się z poniższego artykułu!
Międzynarodowe Prawo Humanitarne – co to jest?
Międzynarodowe prawo publiczne zawiera w sobie prawo humanitarne zwane także prawem wojennym. Stanowi ono zbiór norm i zasad dotyczących prowadzenia konfliktów zbrojnych. Jednocześnie opisuje sposoby ich prowadzenia i poszanowania cywilów, ofiar i uczestników, którzy nie uczestniczą w walce. Międzynarodowe Prawo Humanitarne zawiera normy zwyczajowe przyjęte przez państwa w formie umów międzynarodowych. Ich celem jest zachowanie godności człowieka, a także troska o zdrowie i życie cywilów. Prawo to ma zastosowanie na całym świecie zarówno w czasach wojen i konfliktów, jak i w okresach pokoju czy innych okolicznościach.
Dlaczego opracowano międzynarodowe prawo konfliktów zbrojnych?
Prawo humanitarne dotyczące międzynarodowych konfliktów zbrojnych powstało przede wszystkim w celu ochrony ludności cywilnej, obiektów kulturowych oraz ograniczenia zbędnego cierpienia i wysokich strat środowiskowych, na przykład w wyniku używania broni biologicznej lub chemicznej. W głównej mierze ochronie podlegają osoby cywilne podczas wojny. Głównym założeniem jest tutaj prawo do poszanowania humanitaryzmu, zakaz zabijania chorych i rozbitków, a także obowiązek leczenia chorych i ochrony jeńców wojennych.
Co określa międzynarodowe prawo wojenne?
Podstawowymi zasadami Międzynarodowego Prawa Humanitarnego są:
- zakaz zabijania i ranienia przeciwnika, który jest wyłączony z walki lub się poddał;
- polepszenie losu rannych i chorych;
- obowiązek odróżniania ludności cywilnej od uczestników walki;
- przedmiotem ataku powinny być wyłącznie cele wojskowe;
- zakaz używania broni chemicznej i biologicznej;
- prawo do poszanowania godności, życia, zdrowia, praw osobistych i przekonań uczestników konfliktu oraz osób cywilnych;
- ochrona przed gwałtami i represjami;
- zakaz tortur fizycznych i psychicznych.
Zasady dotyczące cywilów w trakcie wojen
Głównym założeniem jest przestrzeganie praw człowieka. Najwyższą wartością prawa międzynarodowego jest życie i zdrowie ludzkie. Dlatego też prawo kładzie najwyższy nacisk na zapobieganie ludzkim cierpieniom. Dodatkowo siły zbrojne są zobowiązane do ochrony ludności cywilnej, a także pomocy potrzebującym. Ogromną wagę przykłada do chronienia ofiar wojny bez względu na to, po której stronie konfliktu się znajdują. Przestrzeganie Międzynarodowego Prawa Humanitarnego zakłada ochronę rannych i chorych w armiach obu stron.
Kiedy powstało Międzynarodowe Prawo Humanitarne?
Prawo międzynarodowe dotyczące konfliktów zbrojnych powstało we współpracy z międzynarodowym komitetem Czerwonego Krzyża. Przepisy normowane są na podstawie IV konwencji genewskiej z 1949 roku o ochronie osób cywilnych w trakcie wojen. Dodatkowo określają je zapisy w II protokołach dodatkowych z 1977 roku dotyczące do ochrony ofiar międzynarodowych konfliktów zbrojnych. Przepisy te w połączeniu z prawem zwyczajowych dotyczącym ochronie osób cywilnych doprowadziły do upowszechniania się Międzynarodowego Prawa Humanitarnego.
Podstawowe zasady Międzynarodowego Prawa Humanitarnego
Międzynarodowe prawo konfliktów zbrojnych jest złożone z wielu przepisów, zakazów i nakazów. Jednocześnie składają się na niego liczne umowy międzynarodowe, m.in.: konwencje haskie, deklaracje paryskie, traktat waszyngtoński, protokół genewski i londyński oraz wiele innych. Dotyczą one działań zbrojnych na morzu, lądzie i w powietrzu. Określają również metody i środki używane w czasie działań wojennych. Można jednak określić trzy najważniejsze zasady i normy Międzynarodowego Prawa Humanitarnego.
Zasada humanitaryzmu
Najwyższą wartością humanitarną jest życie i zdrowie każdego człowieka. Zasada ta skupia się na zapobieganiu ludzkiemu cierpieniu. Dotyczy ono łagodzenia skutków wojennych i niesienia pomocy potrzebującym w trakcie konfliktu zbrojnego. Wymusza na członkach sił zbrojnych poszanowanie ofiar wojny i ich podstawowych praw niezależnie od strony konfliktu.
Zasada rozróżniania
Metody i środki prowadzenia działań wojennych powinny być zawsze skupione na obiektach wojskowych. Kluczowe jest rozróżnienie między ludnością cywilną a bojownikami. Jednocześnie zasada ta dotyczy rozróżniania obiektów i dóbr kulturalnych o charakterze cywilnym a celami wojskowymi. Zasada ta wprowadza klarowny podział na kombatantów i niekombatantów oraz na cele wojskowe i obiekty cywilne.
Zasada proporcjonalności
Prawo to skupia się na zapewnieniu równowagi między zaspokojeniem potrzeb wojskowych oraz uwzględnieniem potrzeb humanitarnych. Dzięki niej zminimalizowane zostaje ryzyko powstania szkód, które powstają w wyniku operacji militarnych. Zasada proporcjonalności stara się zbilansować interesy wojenne i humanitarne, które często pozostają ze sobą w konflikcie.
Zespół do spraw Międzynarodowego Prawa Humanitarnego
W Polsce funkcjonuje zespół do spraw Międzynarodowego Prawa Humanitarnego. Powstał on na podstawie zarządzenia premiera Rzeczypospolitej Polskiej z 20 maja 2004 r. To organ opiniodawczo-doradczy, który jest odpowiedzialny za wdrażanie w naszym kraju postanowień prawa konfliktów zbrojnych. W skład zespołu wchodzą:
- przewodniczący, który jest podsekretarzem stanu w Ministerstwie Spraw Zagranicznych;
- wiceprzewodniczący, który jest przedstawicielem szefa kancelarii premiera RP;
- członkowie, czyli przedstawiciele ministrów do spraw administracji publicznej, finansów, kultury, nauki, oświaty i wychowania, ochrony dziedzictwa narodowego, spraw wewnętrznych, spraw zagranicznych, ministra sprawiedliwości, obrony narodowej i szkolnictwa wyższego. Co ważne, nie może być więcej niż trzech przedstawicieli każdego z powyższych resortów.
Zadania zespołu do spraw Międzynarodowego Prawa Humanitarnego
Jednym z najważniejszych obowiązków jest przegląd i analiza umów oraz prawa międzynarodowego tylko w zakresie MPH, a także prowadzenie badań, by sformułować opinię w tym zakresie. Następnie zespół do spraw Międzynarodowego Prawa Humanitarnego wydaje opinie premierowi na temat działań legislacyjnych, organizacyjnych i edukacyjnych. Dodatkowo informuje o tym, jakie działania należy podjąć w celu realizacji zobowiązań kraju w zakresie prawa konfliktów zbrojnych. Ponadto formułuje propozycje dotyczące przygotowania aktów prawnych wdrażających normy w Polsce.
Międzynarodowe Prawo Humanitarne jest źródłem zasad, które przede wszystkim zapewniają ochronę ludności cywilnej i obiektów o charakterze kulturalnym. Współpracuje ono z wieloma organizacjami, m.in. z Polskim Czerwonym Krzyżem.
Zobacz także:
- Prawo międzynarodowe – czym jest? Jakie kwestie reguluje? Jaki jest europejski stosunek państw do publicznego prawa?
- Prawo narodów do samostanowienia: jakie regulacje?
- Prawo człowieka i obywatela – czego dotyczy ochrona praw? Jaki charakter mają prawa człowieka i podstawowe wolności osób?
- Ile grozi za zabicie psa – ustawa o ochronie zwierząt
- Przepisy cywilne dotyczące statków powietrznych. Prawo lotnicze – ustawa w Rzeczypospolitej Polskiej
- Ile grozi za pobicie, czyli jaka kara za przestępstwo z art 158 kodeksu karnego
