Pojęcie obowiązku alimentacyjnego określone zostało w przepisie art. 128 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego i zgodnie z tym jest to obowiązek dostarczania środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania. Należy rozróżnić środki utrzymania od środków wychowania – obowiązek alimentacyjny dostarczania środków utrzymania oznacza obowiązek zaspokajania usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego do alimentacji, a wypełnienie tego obowiązku może polegać także na dostarczaniu uprawnionemu mieszkania, opieki lekarskiej i domowej. Natomiast środkami wychowania są w szczególności wydatki na wykształcenie (szkoła, zajęcia pozalekcyjne), rozwój fizyczny, a także na zaspokajanie potrzeb kulturalnych czy na rozrywkę. Należy podkreślić, że środki utrzymania i wychowania mogą mieć postać świadczenia pieniężnego, ale mogą być również dostarczane w naturze (np. zakup odzieży, wyżywienia, pomocy szkolnych). Obowiązek alimentacyjny w zakresie wychowania może polegać także na osobistych staraniach zobowiązanego, np. osobista opieka nad dzieckiem, przygotowywanie posiłków, dbanie o czystość, pielęgnacja w chorobie, pomoc w lekcjach, uczenie dziecka języka obcego. Jednak warto pamiętać, że wykonywanie obowiązku alimentacyjnego poprzez osobiste starania dotyczy w zasadzie wyłącznie obowiązku alimentacyjnego względem dziecka lub osoby niepełnosprawnej.
Źródło obowiązku alimentacyjnego
Źródłem obowiązku alimentacyjnego są stosunki o charakterze prawnorodzinnym łączące zobowiązanego z uprawnionym. Stosunkami takimi są: pokrewieństwo, powinowactwo, małżeństwo, przysposobienie. Z chwilą powstania wyżej wymienionych stosunków, z mocy samego prawa, powstaje obowiązek alimentacyjny pomiędzy zobowiązanym a uprawnionym. Jednak aktualizacja uprawnienia do żądania świadczeń alimentacyjnych następuje w sytuacji spełnienia się przesłanek wskazanych w ustawie, tj. potrzeba zaspokojenia usprawiedliwionych potrzeb, których uprawniony samodzielnie nie może zaspokoić (w przypadku stosunku powinowactwa istnienie dodatkowa przesłanka). Obowiązek alimentacyjny co do zasady ma charakter wzajemny, jednak w relacji rodzic-dziecko wzajemność obowiązku alimentacyjnego jest rozłożona w czasie, w takim sensie, że rodzic ma obowiązek alimentacyjny względem niepełnoletniego dziecka, a gdy dziecko to uzyska pełnoletność i jest w stanie utrzymywać się samodzielnie, może być zobowiązane do alimentacji na rzecz rodziców, którzy popadną w niedostatek.
Świadczenia alimentacyjne – cel świadczenia, jego zbycie i wygaśnięcie
Celem świadczeń alimentacyjnych jest dostarczanie uprawnionemu środków utrzymania (i wychowania), tym samym są one niezbywalne i niedziedziczne. To oznacza, że niedopuszczalne jest nie tylko zbycie prawa do alimentów, ale również zbycie prawa do wymagalnych już rat alimentacyjnych. Nie ma także możliwości dokonania umorzenia przez potrącenie wierzytelności o dostarczenie środków utrzymania. Konsekwencją niezbywalnego charakteru takich świadczeń jest fakt, iż w razie śmierci którejkolwiek ze stron stosunku alimentacyjnego, zarówno prawo do alimentów, jak i obowiązek alimentacyjny wygasają i nie przechodzą na spadkobierców zobowiązanego lub uprawnionego do alimentacji, chyba że chodzi o zasądzone raty alimentacyjne. Jednak należy pamiętać, że z uwagi na istnienie kolejności wypełniania obowiązku alimentacyjnego w razie śmierci zobowiązanego obowiązek ten powstanie dla zobowiązanego w dalszej kolejności. Warte podkreślenia jest także, że istota i cel obowiązku alimentacyjnego polegają na zapewnianiu uprawnionemu środków utrzymania i dla uprawnionego jest obojętne, w jaki sposób dochodzi do wykonania zobowiązania, ponieważ istotne znaczenie ma tu samo zaspokojenie uprawnionego do alimentów, a to oznacza, że za zobowiązanego świadczenia alimentacyjne może spełnić osoba trzecia.
Przepis art. 128 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego wskazuję, że obowiązkiem alimentacyjnym obciążeni są wyłącznie krewni w linii prostej oraz rodzeństwo. Jednak inne przepisy regulują także obowiązek alimentacyjny między rozwiedzionymi małżonkami oraz w stosunku powinowactwa. Krewnymi w linii prostej są osoby, z których jedna pochodzi od drugiej. Rodzeństwem natomiast są osoby, które mają przynajmniej jednego wspólnego rodzica, przy czym bez znaczenia jest to, czy osoby te pochodzą od rodziców pozostających w związku małżeńskim, czy też nie.
Zakres świadczeń alimentacyjnych
Przepis art. 135 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego określa zakres świadczeń alimentacyjnych zarówno w odniesieniu do świadczeń alimentacyjnych rodziców wobec dzieci, jak i świadczeń alimentacyjnych wobec innych zobowiązanych oraz wobec innych uprawnionych niż małoletnie dzieci. Podstawę ustalenia wysokości świadczeń alimentacyjnych stanowią usprawiedliwione potrzeby uprawnionego oraz możliwości majątkowe i zarobkowe zobowiązanego. Należy zauważyć, że usprawiedliwione potrzeby uprawnionego są w zasadzie takie same bez względu na możliwości majątkowe i zarobkowe zobowiązanego, a stan tych możliwości będzie wpływał na zakres zasądzanych świadczeń alimentacyjnych.
Warte podkreślenia jest, iż ustawodawca w ramach obowiązku alimentacyjnego przewiduje zaspokajanie usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego, a nie wszystkich jego potrzeb. Należy jednak odróżnić sytuację, w której określa się zakres świadczeń alimentacyjnych rodziców wobec dzieci, od sytuacji ustalania wysokości obowiązku alimentacyjnego wobec pozostałych uprawnionych do alimentacji, ze względu na istnienie zasady równej stopy życiowej w odniesieniu do obowiązku alimentacyjnego rodziców wobec dzieci. To oznacza, że jeżeli rodzice mają znaczne możliwości majątkowe i zarobkowe, to powinni zaspakajać potrzeby dzieci nawet na wyższym poziomie niż ich usprawiedliwione potrzeby, tj. na takim poziomie, który pozwoli utrzymać równą stopę życiową rodzica i dziecka. Jest to jedyna okoliczność, w której rozmiar możliwości majątkowych i zarobkowych zobowiązanego może doprowadzić do sytuacji, w której uprawnione dziecko będzie uzyskiwało świadczenia alimentacyjne na wyższym poziomie, niż wynikałoby to z ustalonych jego usprawiedliwionych potrzeb.
W zrozumieniu i prawidłowej interpretacji przepisów dotyczących alimentów i ich podwyższenia pomoże wykwalifikowany adwokat – Gdańsk, a w razie potrzeby służy https://adwokat.suszynski.com.pl/.
Usprawiedliwione potrzeby
Przez pojęcie usprawiedliwionych potrzeb należy co do zasady rozumieć potrzeby w postaci zapewnienia mieszkania, wyżywienia, ubrania, higieny, leczenia. Warto wspomnieć, że pojęcie usprawiedliwionych potrzeb nie jest tożsame z pojęciem potrzeb koniecznych – usprawiedliwione potrzeby obejmują dodatkowe elementy. Przede wszystkim zakres usprawiedliwionych potrzeb uzależniony jest od osoby uprawnionego – inaczej kształtować się będą usprawiedliwione potrzeby małoletniego dziecka, które musi się rozwijać i kształcić, zdobywać wiedzę i nowe umiejętności przydatne do zdobycia zawodu i życia w społeczeństwie, a inaczej będą kształtować się usprawiedliwione potrzeby osoby dorosłej. Tym samym usprawiedliwione potrzeby małoletniego dziecka nie będą obejmowały tylko kosztów wyżej wymienionych, ale również koszty związane z nauką w szkole, zajęciami dodatkowymi, wyjazdami wakacyjnym, dodatkowymi kursami i szkoleniami.
W przypadku osoby dorosłej odpadają potrzeby związane z koniecznością rozwoju fizycznego i psychicznego. Usprawiedliwione potrzeby osoby dorosłej, oprócz koniecznych kosztów utrzymania w postaci mieszkania, wyżywienia, ubrania, leczenia obejmują również koszty wypoczynku i rozrywki w granicach wyznaczanych dotychczasowym trybem życia oraz możliwościami majątkowymi i zarobkowymi zobowiązanego.
Warto zauważyć, że ustawodawca uzależniając zakres świadczeń alimentacyjnych od możliwości majątkowych i zarobkowych zobowiązanego posługuje się pojęciem możliwości, a nie rzeczywistym stanem majątkowym i zarobkowym zobowiązanego. Tym samym sąd orzekający o obowiązku alimentacyjnym jest zobowiązany badać, jakie są rzeczywiste możliwości majątkowe i zarobkowe zobowiązanego, a nie opierać swojego rozstrzygnięcia na ustaleniu rzeczywiście aktualnie uzyskiwanych dochodów. Tym samym zakres obowiązku zobowiązanego do alimentacji powinien być większy niż rzeczywiście uzyskiwane przez niego dochody, w szczególności w sytuacji gdy zobowiązany posiada wyuczony zawód dobrze płatny, ale nie wykonuje go, pozbawiając się w ten sposób możliwości uzyskiwania większych dochodów, czy też złośliwie porzuca pracę albo pracuje w niepełnym wymiarze godzin. Zgodnie z orzecznictwem jeszcze surowiej oceniana byłaby sytuacja, w której zobowiązany uchyla się od podjęcia pracy w ogóle lub od podjęcia pracy lepiej płatnej, ale wymagającej większego wysiłku.
Podwyższanie alimentów
Zasadą jest, że świadczenia alimentacyjne mają zaspokajać bieżące, usprawiedliwione potrzeby uprawnionego. W związku z tym w wyroku zasądzającym alimenty sąd określa jedynie wysokość świadczeń (zwykle miesięcznych) i termin uiszczania miesięcznych rat, bez określenia końcowej daty obowiązku alimentacyjnego. Z natury rzeczy zakres usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego, w szczególności gdy jest on małoletni, zmienia się wraz z upływem czasu; zmianie mogą podlegać również możliwości majątkowe i zarobkowe zobowiązanego, od których zależy zakres świadczeń alimentacyjnych. Przepis art. 138 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego pozwalający na żądanie zmiany dotyczącej obowiązku alimentacyjnego znajduje zastosowanie do wszystkich stosunków alimentacyjnych orzeczonych przez sąd lub określonych w umowie alimentacyjnej, niezależnie od tego, jakiego rodzaju stosunek rodzinnoprawny jest źródłem tego obowiązku. Tym samym artykuł ten znajdzie zastosowanie zarówno do obowiązku alimentacyjnych pomiędzy krewnymi, powinowatymi oraz byłymi małżonkami. Celem wystąpienia z powództwem o zmianę orzeczenia lub umowy dotyczącej obowiązku alimentacyjnego jest żądanie podwyższenia alimentów lub ich obniżenia (a nawet uchylenia obowiązku alimentacyjnego).
Najbardziej podstawową sytuacją, która uzasadnia roszczenie podwyższenia alimentów, jest okoliczność, w której zobowiązany dostał sporą podwyżkę w pracy lub zmienił pracę na znacznie lepiej płatną. Nie jest to jednak jedyna okoliczność, w której takie roszczenie będzie uzasadnione – z tego punktu widzenia ważne będzie także czy jego koszty utrzymania znacznie nie zmalały w wyniku np. spłaty kredytu hipotecznego lub kiedy jego dzieci usamodzielniły się finansowo. Brany pod uwagę może być również fakt, że zobowiązany odziedziczył wartościowy spadek, wygrał na loterii lub zakończył rehabilitację i wrócił do pełni sił po długiej chorobie. To oznacza, że wszelkie okoliczności mające wpływ na zdolności zarobkowe lub majątkowe zobowiązanego będą stanowiły argument do ich podwyższenia. Jednocześnie należy zauważyć, że na uzasadnienie roszczenia o podwyższenie alimentów wpływ ma także sytuacja, w której koszty utrzymania lub wychowania uprawnionego znacznie wzrosły w wyniku losowych okoliczności.
Zobacz także:
- Prawo i zdrowie: konstytucyjne gwarancje na ochronę naszego zdrowia
- Prawo rodzinne i opiekuńcze. Jakie są regulacje w tym zakresie i jakich spraw dotyczy ta gałąź prawa?
- Władza rodzicielska: znaczenie i charakterystyka praw rodzicielskich
- Prawo koncernowe: zasady funkcjonowania holdingów
- Akty prawa miejscowego: kto je wydaje i co to jest?
- Prawo administracyjne i Kodeks postępowania administracyjnego – definicje, zasady, źródła prawa administracyjnego
