Prawo jest kojarzone z funkcjonowaniem firm czy podatkami. Oprócz tego ważne są jednak również zagadnienia związane z funkcjonowaniem rodziny. Tymi kwestiami zajmuje się prawo rodzinne i opiekuńcze. Przeczytaj nasz tekst, by poznać informacje na ten temat.
Prawo rodzinne i opiekuńcze dotyczy takich codziennych sytuacji, jak na przykład relacje między małżonkami czy kwestia opieki nad dziećmi. Przedmiotem tej dziedziny prawa jest uregulowanie stosunków majątkowych i niemajątkowych w rodzinie. Ważne jest zarówno unormowanie relacji wewnątrz rodziny, jak i kwestii spornych pomiędzy rodziną i osobami trzecimi. Cel, dla którego opracowano rozwiązania w tym zakresie, jest jasny – zadbanie o to, by podstawowa zbiorowość społeczna, czyli rodzina, funkcjonowała w zgodny sposób, a wszelkie ewentualne spory były sprawnie rozwiązywane.
Podstawa prawna z zakresu prawa rodzinnego i opiekuńczego
Podstawowym źródłem prawa rodzinnego jest Ustawa z dnia 25 lutego 1964 roku – Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Choć została ona uchwalona w połowie lat sześćdziesiątych ubiegłego stulecia, nie oznacza to jeszcze, że stan prawny jest nieaktualny. Nowelizacje pozwoliły na dostosowanie zapisów do aktualnej sytuacji i problemów społecznych (zmiany z 2019 roku wprowadziły choćby instytucję alimentów natychmiastowych).
Ustawa została podzielona na trzy główne części. Dotyczą:
- małżeństwa;
- pokrewieństwa i powinowactwa;
- opieki i kurateli.
Ponadto, każdy z tych tzw. tytułów jest podzielony na działy, rozdziały oraz oddziały. Każdy kolejny stopień hierarchii uszczegóławia kwestie związane np. z ustalaniem wspólnoty majątkowej czy ojcostwa.
Jakie rodzaje spraw reguluje prawo rodzinne i opiekuńcze? Obecne przepisy prawa
Prawo rodzinne i opiekuńcze stanowi część prawa cywilnego. Obejmuje ono swoim zakresem zagadnienia istotne z punktu widzenia społecznego.
Wśród przykładowych sporów, których rozstrzyganiem zajmuje się Kodeks rodzinny i opiekuńczy, znajdują się m.in. sprawy dotyczące:
- ustalenia obowiązku alimentacyjnego oraz wysokości alimentów, a w niektórych przypadkach także wygaśnięcia obowiązku alimentacyjnego. Ten ostatni wariant dotyczy np. dzieci z rozwiedzionych małżeństw, które zakończyły edukację i rozpoczęły pracę zarobkową;
- stwierdzenia, który spośród rozwodzących się rodziców podejmie opiekę małoletniego dziecka;
- unieważnienia związku małżeńskiego, rozwodu oraz separacji;
- stosunków między małżonkami, w tym na przykład ustanowienia rozdzielności majątkowej oraz sposobu podziału majątku wspólnego;
- ustalenia ojcostwa, a czasem również macierzyństwa;
- ustanowienia kurateli oraz przysposobienia.
Na jakich zasadach opiera się prawo rodzinne i opiekuńcze w Polsce?
Z uwagi na fakt, że ta dziedzina prawa dotyka spraw najważniejszych z punktu widzenia człowieka, konieczne było oparcie przepisów na odpowiednich zasadach. Należą do nich między innymi te reguły:
- nadrzędne znaczenie dobra dziecka – podczas podejmowania przez sąd decyzji należy brać pod uwagę przede wszystkim dobro dziecka oraz zapewnić mu ochronę przed różnego rodzaju zagrożeniami (są nimi np. przemoc i demoralizacja);
- rodzina jako dobro szczególne – zasada ta wynika z Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, zgodnie z którą rodzina znajduje się pod szczególną ochroną ze strony państwa;
- monogamia, czyli możliwość przebywania wyłącznie w jednym związku małżeńskim jednocześnie;
- równość małżonków – mają oni nie tylko równe prawa, ale także obowiązki m.in. w zakresie podejmowania decyzji dotyczących rodziny;
- trwały charakter małżeństwa – zgodnie z prawem, może ono zostać zakończone dopiero wskutek sądowego orzeczenia rozwodu lub śmierci jednej z osób tworzących związek.
Czy kwestie wchodzące w skład prawa rodzinnego zawsze są rozstrzygane na sali sądowej?
Wbrew pozorom nie każda sprawa uregulowana przez kodeks rodzinny znajduje swoje rozstrzygnięcie w formie orzecznictwa sądowego. Do spraw, które mogą zakończyć się polubownie, należą między innymi kwestie dotyczące podziału wspólnego majątku wypracowanego przez małżonków (oczywiście, o ile uda im się zawrzeć odpowiednią ugodę). Wystarczy wówczas porozumienie notarialne zawarte między stronami.
W podobny sposób przedstawia się kwestia ustalenia ojcostwa. Jeśli rodzice nie mają żadnych obiekcji w tej kwestii, powinni złożyć w urzędzie stanu cywilnego stosowne oświadczenie woli. Kluczowa w tego typu sytuacjach jest dobra wola i zgodne postępowanie stron.
Od powyższych kwestii istnieją wyjątki. Dotyczą one sytuacji, w których pojawiają się na tyle poważne kwestie sporne, że osiągnięcie konsensusu we własnym zakresie jest niemożliwe. W takiej sytuacji decyzja wydana poprzez sąd może okazać się niezbędna.
Kto rozstrzyga spory?
Jakie organ są odpowiedzialne za rozstrzyganie sporów z zakresu prawa rodzinnego i opiekuńczego? Rozpatrywaniem spraw zajmują się sądy rodzinne. Zwykle nie funkcjonują jako odrębne jednostki. Są to najczęściej odpowiednie wydziały sądów (najczęściej rodzinne, czasem także cywilne) rejonowych oraz okręgowych. To, który z nich jest właściwy dla stron, zależy przede wszystkim od przedmiotu sprawy
Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Jak działać – we własnym zakresie czy z pomocą kancelarii?
Podczas gdy postępowania w zakresie np. podatku od towarów i usług dotyczą przede wszystkim przedsiębiorców, to sytuacje regulowane przez prawo rodzinne i opiekuńcze mogą niespodziewanie pojawić się w życiu każdego z nas. Część spraw, w tym np. niektóre postępowania rozwodowe, jest stosunkowo prosta i nie wymaga profesjonalnej wiedzy prawniczej. Wystarczy wówczas zapoznać się treścią podręcznika zawierającego podstawowe informacje na temat tej gałęzi prawa. Aktualne opracowania tego typu można bez większego problemu znaleźć na przykład w księgarniach internetowych.
Jeśli sytuacja jest poważniejsza (np. dotyczy precyzyjnego ustalenia praw i obowiązków rodziców), kompleksowe wsparcie ze strony kancelarii może okazać się konieczne. Skorzystanie z oferty profesjonalnego prawnika uwzględnia pomoc prawną nie tylko w zakresie merytorycznego doradztwa czy sporządzania pism procesowych. Niezwykle ważnym elementem jest również aktywne uczestnictwo podczas rozpraw sądowych, których przedmiot reguluje prawo rodzinne i opiekuńcze.
Jak widzisz, ta gałąź prawa bazuje na przepisach sprzed wielu lat, które jednak są aktualizowane. Warto zapoznać się z nimi bliżej.
Zobacz także:
- Prawo cywilne w Polsce. Podstawy prawne kodeksu cywilnego, część ogólna i postępowanie cywilne w praktyce
- Prawo materialne : definicja i przykłady jego stosowania
- Na straży sprawiedliwości, czyli prawo karne. Jakie akty prawne wchodzą w skład tej dziedziny? Zasady prawa karnego
- Alimenty i podwyższanie alimentów
- Prawo dziecka – czym są prawa dziecka? Co mówi konwencja o prawach dziecka? Kim według prawa jest dziecko?
- Usprawiedliwiona nieobecność w pracy według kodeksu pracy
