Podstawą funkcjonowania nowoczesnego społeczeństwa jest przestrzeganie prawa. Taki stan rzeczy gwarantuje ład społeczny. W przypadku niestosowania się do przepisów należy liczyć się z sankcjami. Ich wymiar opisuje prawo karne. Dowiedz się więcej na ten temat.
Prawo karne to zagadnienie, które dotyczy takich działań społecznie szkodliwych, jak np. zabójstwo, pobicie, ale także dewastacja terenu publicznego czy nagabywanie innej osoby. Warto zapoznać się przynajmniej z podstawowymi pojęciami w tej dziedzinie. Niestety, życie bywa nieprzewidywalne i zawsze istnieje ryzyko, że konieczne okaże się uczestnictwo w sprawie karnej (np. w charakterze świadka). To właśnie dlatego warto już wcześniej wiedzieć, czego dotyczy ta dziedzina prawa.
Prawo karne. Definicja
Według powszechnie uznawanej definicji prawo karne to taka dziedzina prawa, która reguluje kwestie związane z odpowiedzialnością karną za działania zabronione. Najbardziej ogólna klasyfikacja zakłada podział tej gałęzi na:
- prawo karne materialne, w którym wskazuje się rodzaje działań zabronionych oraz możliwe konsekwencje z powodu ich popełnienia;
- prawo karne procesowe (formalne) odnoszące się do sposobu przeprowadzenia postępowania sądowego,
- prawo karne wykonawcze, w którym uregulowane są kwestie związane z procedurami prowadzącymi do ustalenia wyroku.
Czym cechuje się prawo karne?
Jeśli chodzi o prawo karne, to ważna jest nie tylko sama treść przepisów, ale również zasady, do których muszą stosować się przedstawiciele wymiaru sprawiedliwości podczas prowadzenia spraw. Mają one za zadanie nie tylko zapewnić zadośćuczynienie osobom pokrzywdzonym przestępstwem. Również ważne jest zapewnienie sprawiedliwego i transparentnego procesu wobec oskarżonego.
Reguł tych jest kilkanaście. Niektóre z nich zostały przedstawione poniżej:
- humanitaryzm – kara może zostać wymierzona względem winnego jedynie pod warunkiem poszanowania jego godności oraz praw człowieka;
- odpowiedzialność indywidualna za popełnienie przestępstwa – sankcji karnej za dane działanie nie może przyjąć osoba trzecia, nawet jeśli wyraża taką chęć;
- legalizm – zapis odnośnie do działania zabronionego musi mieć formę pisaną i zostać opublikowany jako akt prawa;
- społeczna szkodliwość – działaniem zabronionym jest taki czyn, w przypadku którego poziom społecznej szkodliwości jest wyższy niż znikomy.
Do organów czuwających nad tym, czy powyższe reguły są przestrzegane, należy między innymi Rzecznik Praw Obywatelskich (RPO).
Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 roku – zakres
Podstawową regulacją w tym obszarze jest Ustawa z dnia z 6 czerwca 1997 roku Kodeks karny. Opisano w nim (w części ogólnej) m.in. następujące zagadnienia:
- rodzaj sankcji i reguły dotyczące ich wymierzenia;
- sytuacje, w których można uniknąć konsekwencji za popełnienie czynu zabronionego prawem;
- sposób, w jaki należy wyznaczyć łączną wysokość sankcji (jest to ważne w przypadku tzw. zbiegu przestępstw).
Część szczególna
Powyższe ustalenia wchodzą w skład tzw. części ogólnej. Drugą część stanowi część szczególna, w której wskazano rodzaje działań zabronionych. Należą do nich przede wszystkim przestępstwa przeciwko:
- ludzkości i pokojowi;
- obronności Rzeczypospolitej Polskiej, życiu i zdrowiu (w tym np. pobicie z uszczerbkiem na zdrowiu lub zabójstwa);
- bezpieczeństwu w komunikacji (umyślne spowodowanie wypadku na drodze, jazda pod wpływem alkoholu);
- czci i nietykalności cielesnej, wiarygodności dokumentów;
- mieniu (kradzież, włamanie).
Nie tylko Kodeks karny. Jakie są pozostałe źródła prawa karnego?
Ustawa z dnia 6.07.1997 r. to ważna, ale nie jedyna regulacja. Znaczące są również takie źródła prawa, jak:
- Kodeks postępowania karnego. Regulacja ta normuje sposób przeprowadzania postępowań oraz role i kompetencje takich podmiotów, jak między innymi świadek, oskarżyciel, adwokat (obrońca) i jego klient (oskarżony). Wiele miejsca poświęcono tu także zagadnieniom związanym z badaniem dowodów oraz przebiegiem procesu sądowego;
- Kodeks karny wykonawczy. Kodeks określający prawa i obowiązki skazanego, rodzaje sankcji oraz tryb wykonywania orzeczeń sądowych;
- Kodeks karny skarbowy. Dotyczy on wszystkich tych, którzy umyślnie zaniżają wysokość podatku do zapłaty, nie regulują ich w terminie itd. Regulacja ta odnosi się przede wszystkim do przedsiębiorców, ale nierzadko sankcje w niej zawarte dotykają także osoby nieprowadzące działalności gospodarczej;
- Kodeks wykroczeń. Regulacjom w zakresie prawa wykroczeń podlegają wszyscy ci, którzy popełnili działanie społecznie szkodliwe, lecz sankcje z tego tytułu to „jedynie” ograniczenie wolności, areszt lub grzywna nieprzekraczająca pięciu tysięcy złotych.
Prawo karne pełni przede wszystkim funkcję ochronną oraz prewencyjną. Zawarte w ustawodawstwie sankcje, do których zaliczają się m.in. kary pozbawienia wolności oraz grzywny pieniężne, mają na celu odstraszać potencjalnych przestępców przed popełnieniem działań zabronionych prawem. Ważna jest przy tym nie tylko wysokość wyroku, ale także nieuchronność sankcji.
Zobacz także:
- Ile grozi za zabicie psa – ustawa o ochronie zwierząt
- Najnowsze zmiany w prawie: kodeks karny 2023
- Tajemnica bankowa art 104 kodeksu bankowego – ile lat więzienia grozi za jej złamanie
- Ile grozi za groźby karalne – przestępstwo z art. 190 kodeksu karnego
- Ile grozi za zabicie człowieka – zabójstwo z art. 148 kk w polskim prawie karnym
- Kary za przestępstwa i wykroczenia skarbowe według kodeksu karnego skarbowego
