Prawo cywilne reguluje stosunki majątkowe i niemajątkowe między osobami fizycznymi i osobami prawnymi. Obejmuje także stosunki cywilnoprawne z jednostkami organizacyjnymi ze zdolnością prawną. Poznaj źródła prawa cywilnego i jego najważniejsze zasady!
Osobami prawnymi w prawie cywilnym – czyli podmiotami prawa prywatnego – są związki ludzko-majątkowe, powołane do realizacji określonych celów, posiadające własną nazwę i siedzibę, posiadające osobowość prawną. Natomiast jednostkom organizacyjnym, które takowej osobowości nie posiadają, zdolność do czynności prawnych przyznaje się w drodze odrębnych ustaw. Prawo cywilne obejmuje firmy, spółki, partie polityczne, stowarzyszenia, wspólnoty mieszkaniowe, związki małżeńskie i inne stosunki rodzinne. Zawarte w nim normy prawne dotyczą relacji pomiędzy podmiotami autonomicznymi, pomiędzy którymi nie występuje zależność podporządkowania. Dowiedz się więcej.
Prawo cywilne – definicja, zakres uregulowań, podmioty, podstawy prawne
Prawo cywilne stanowi jedną z głównych części prawa wewnętrznego w państwie. Kształtuje stosunki cywilnoprawne, a także wyznacza granice autonomii ich podmiotów – wszystko z uwzględnieniem interesu powszechnego. Specjaliści prawa i administracji wyróżniają od 5 do 10 podstawowych gałęzi prawa cywilnego. Brak zgodności co do systematyki wynika głównie z obecności odrębnych kodeksów oraz różnej oceny równości stron w poszczególnych dziedzinach. Najczęściej spotykany podział obejmuje:
- część ogólną;
- prawo rzeczowe;
- prawo zobowiązań;
- prawo spadkowe;
- prawo rodzinne.
Jako część prawa cywilnego niektórzy uznają również:
- prawo na dobrach materialnych (czyli własności intelektualnej);
- prawo pracy;
- prawo handlowe;
- prawo rolne;
- prawo spółdzielcze.
Źródła prawa cywilnego
Najważniejsze przepisy prawa cywilnego zawiera ustawa Kodeks cywilny, którą Sejm uchwalił 23 kwietnia 1964 roku. Umieszczone tam regulacje, wraz z późniejszymi zmianami, wpływają na wiele aspektów codziennego życia obywateli, przedsiębiorców oraz instytucji. Pozostałymi źródłami prawa cywilnego są m.in.:
- Kodeks rodzinny i opiekuńczy;
- Kodeks postępowania cywilnego;
- Kodeks pracy;
- ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych;
- prawo upadłościowe i naprawcze;
- prawo wekslowe;
- prawo czekowe;
- ustawa o księgach wieczystych i hipotece;
- ustawa o własności lokali;
- ustawa o gospodarce nieruchomościami;
- prawo własności przemysłowej.
Część ogólna Kodeksu cywilnego
Zawiera zagadnienia wspólne dla wszystkich przepisów z zakresu prawa cywilnego. Regulacje dotyczą przede wszystkim poszczególnych czynności prawnych, zdolności prawnych oraz zasady ochrony dóbr osobistych. Warto podkreślić, iż prawo cywilne dotyczy sytuacji, w których nie występują żadne nakazy czy inne formy przymusu ze strony instytucji i organów państwowych.
Prawo cywilne – prawo rzeczowe
Tutaj znajdują się wytyczne odnośnie prawa własności do rzeczy ruchomych oraz nieruchomości. W tym takie kwestie, jak:
- dokumentacja konieczna do ustanowienia, modyfikacji bądź wygaśnięcia praw własnościowych;
- stany prawne nieruchomości i rzeczy;
- udziały w rzeczach i nieruchomościach;
- ramy transakcji rzeczowych i przeniesienia prawa własności;
- zasiedzenie.
Prawo zobowiązań prawa cywilnego
Zbiór przepisów wyznaczających ramy dla wszelkich relacji i czynności o charakterze majątkowym. Prawo cywilne reguluje tutaj przede wszystkim sposób świadczenia usług, wymiany dóbr oraz źródła i treści zobowiązań. Normy z tego zakresu decydują o:
- rodzajach świadczeń;
- dopuszczalnym kształcie umów sprzedaży, pożyczki, najmu, spedycji;
- czynach niedozwolonych;
- konsekwencjach niewykonania zobowiązania;
- okolicznościach przedawnienia roszczeń i wygaśnięcia zobowiązań.
Prawo spadkowe w prawie cywilnym
Określa wszelkie możliwe zasady dziedziczenia. Począwszy od ustalenia osób ustawowo uprawnionych do spadku, przez warunki spisania i ważności testamentu, aż po wymogi prawne zrzeczenia się spadku. Prawo cywilne wyraźnie podkreśla, że odziedziczyć majątek można po zmarłej osobie fizycznej. Osoby prawne i inne jednostki organizacyjne nie mogą zostać spadkodawcą – rozporządzanie majątkiem odbywa się zupełnie inną drogą.
Prawo cywilne – prawo rodzinne
W Kodeksie cywilnym znajdują się przepisy wpływające na formalną stronę związków małżeńskich, czynności dopuszczalne przy określonym stopniu pokrewieństwa, a także ustanawianie kurateli lub zewnętrznej opieki. Chodzi tutaj głównie o kwestie prawnorodzinne oraz majątkowe. Z kolei w Kodeksie rodzinnym przeważają normy dotykające relacji osobistych typu niemajątkowego.
Prawo cywilne – zasady oraz pojęcia, które warto znać i zrozumieć
Obowiązujące ramy postępowania cywilnego nakładają konkretne obowiązki i wymogi formalne. Niestety, ich stosowanie w praktyce przysparza wiele problemów osobom bez specjalistycznego wykształcenia i doświadczenia. Prawu cywilnemu nie można odmówić rozbudowania – sam Kodeks cywilny liczy blisko 250 stron, a to przecież tylko jedno z wielu źródeł prawa w tej dziedzinie. Z treści poszczególnych aktów warto wyodrębnić następujące kwestie:
- zakaz nadużywania prawa, które byłoby niezgodne z jego gospodarczo-społecznym przeznaczeniem, naruszałoby zasady współżycia społecznego oraz naruszało równowagę interesów indywidualnych;
- konieczność udowodnienia pewnych faktów i okoliczności spoczywa na stronie, która na ich podstawie dochodzi skutków prawnych (zasada ciężaru dowodu w prawie cywilnym);
- brak retroakcji – prawo i ustawy nie działają wstecz, chyba że mają uzasadniony cel oraz odpowiednią treść;
- domniemanie dobrej wiary. Skutki prawne mogą zależeć od stanu psychicznego, to jest dobrej bądź złej wiary strony. Wprawdzie prawo cywilne nie zawiera ich dokładnej definicji, to zgodnie z kodeksem cywilnym przyjmuje się „pozytywne” intencje za punkt wyjścia.
To zaledwie ogólny zarys regulowanych prawnie norm majątkowych i nie tylko. Prawo cywilne jest bardzo złożone, a kolejne uchwalane przepisy i ustawy nie ułatwiają jego zrozumienia przez „zwykłych obywateli”. Dlatego czasami lepiej poradzić się kompetentnego prawnika, niż zaufać swojej intuicji – czy wręcz rozumowi. Dla własnego dobra i bezpieczeństwa.
