Kodeks karny jest zbiorem przepisów regulujących zasady postępowania w przypadku popełnienia czynu uznawanego za niedozwolony i społecznie szkodliwy. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 roku reguluje zasady prawa karnego w Polsce. Co zawiera?
Prawo karne Rzeczypospolitej Polskiej to zbiór przepisów określających sposoby wymierzania kar za dokonanie czynów niedozwolonych, zabronionych. Kodeks karny zawiera wykaz zachowań uznanych przez przepisy prawa za niedopuszczalne i karalne. Wskazuje również na możliwe sankcje nakładane na osoby dopuszczające się ich. Kodeks postępowania karnego określa zasady działania w przypadku stwierdzenia winy, natomiast Kodeks karny wykonawczy zawiera przepisy stanowiące, jak wdrażać orzeczenia zapadłe w toku postępowania karnego. Kodeks wykroczeń zajmuje się zdarzeniami o niewielkiej szkodliwości społecznej.
Kto może odpowiadać karnie?
Art. 1 § 1 Kodeksu określa, kto podlega karze – jest to osoba, która dopuszcza się popełnienia przestępstwa określonego przez ustawę obowiązującą. W myśl przepisów prawa, aby sprawca mógł zostać pociągnięty do odpowiedzialności karnej, muszą zostać spełnione określone warunki – działanie jego musi mieć znamiona czynu zabronionego. Według Kodeksu postępowania karnego nie wszczyna się postępowania w sytuacji, gdy:
- nie doszło do działania zabronionego prawem;
- dane zdarzenie nie jest zakwalifikowane przez przepisy jako postępowanie zabronione;
- chodzi o wykroczenie, czyli zdarzenie o małej szkodliwości społecznej;
- sprawca zmarł;
- karalność uległa przedawnieniu.
Jak zbudowany jest Kodeks karny?
Kodeks karny zbudowany jest z 3 części – ogólnej, szczegółowej oraz wojskowej. Część ogólna określa, czym jest przestępstwo, jakie są jego formy, jakie kary i środki karne zostały przewidziane przepisami prawa, a także jakie są zasady wymierzania tychże kar. W części tej znajdują się również informacje na temat zasad ponoszenie odpowiedzialności prawnej. Część druga Kodeksu karnego zawiera wyszczególnienie wszystkich przestępstw – np. przeciwko pokojowi, ludzkości, wolności, rodzinie, środowisku itp. Ostatnią część Kodeksu karnego stosuje się do żołnierzy pełniących służbę.
Zbrodnia a występek
Przestępstwo może być zbrodnią lub występkiem – podział taki znaleźć można w Kodeksie karnym. Zbrodnię można popełnić jedynie w sposób umyślny i grozi za nią pozbawienie wolności na czas nie krótszy niż 3 lata. W przypadku występku można mówić również o działaniu nieumyślnym. Przewidziane są tu kary pieniężne, ograniczenia wolności oraz jej pozbawienia na okres przekraczający miesiąc. Rozdział III Kodeksu karnego traktuje o tzw. wyłączeniu odpowiedzialności karnej – w myśl przepisów nie popełnia przestępstwa osoba, która dopuszcza się czynu pod wpływem błędu będącego wynikiem niedbalstwa, a także lekkomyślności, działająca w obronie koniecznej, lub z niewielką szkodą dla społeczeństwa.
Kary przewidziane przepisami Kodeksu karnego
Katalog kar określony w art. 32 KK przewiduje 5 rodzajów kar – materialną (pieniężną), ograniczenia wolności, utraty wolności do 15 lat, na 25 lat oraz dożywotnio. W III części Kodeksu karnego znajduje się również wzmianka o tzw. areszcie wojskowym. W kodeksie zastosowano stopniowanie kar – od najłagodniejszej do najsurowszej. Podstawową zasadą, jaką mają kierować się sądy określając wymiar kary, jest rozważenie zastosowania w pierwszej kolejności łagodniejszej kary. Jeśli jednak miałaby ona być niewystarczająca i ni spełniłaby swoich zadań, sąd może zastosować karę surowszą.
Kara grzywny
Kara ta jest najłagodniejszym sposobem wyciągania konsekwencji wobec osób dopuszczających się działania zabronionego. Stosuje się ją w przypadku przestępstw o niewielkiej szkodliwości. Ma charakter osobisty, a jej istotą jest dolegliwość ekonomiczna – polega na wpłacaniu zasądzonej kwoty na rzecz Skarbu Państwa. Nieuiszczona nie obciąża majątku skazanego. Jest określana w stawkach dziennych, może być zasądzona obok kary więzienia.
Kara ograniczenia wolności
Jest to kara sytuująca się pomiędzy karą pieniężną a karą utraty wolności. Art. 34 § 1 stanowi, iż nakłada się ją na czas od miesiąca do dwóch lat. Kara polega na obowiązkowym wykonywaniu nieodpłatnej pracy lub potrącaniu 10% lub 25% z wynagrodzenia. Zasądzenie tego rodzaju kary wiąże się z obowiązkiem pozostania w miejscy pobytu stałego (chyba, że sąd zdecyduje inaczej) oraz udzielania wyjaśnień dotyczących jej odbywania. Kara ta występuje zawsze łącznie z innymi – grzywną lub utratą wolności.
Kara pozbawienia wolności
Sprawca podlega karze pozbawienia wolności na czas od miesiąca do 15 lat. Kara 25 lat orzekana jest wobec sprawcy zdarzeń o wysokiej szkodliwości społecznej – wraz z karą dożywocia zaliczana jest do tzw. kar eliminujących. Winny zostaje odizolowany od społeczeństwa z uwagi na swą demoralizację i aspołeczne cechy osobowościowe. Kary dożywocia nie orzeka się wobec osób, które w trakcie dokonywania przestępstwa nie ukończyły 18 lat.
Środki karne
Art. 39 Kodeksu karnego zawiera wykaz tzw. środków karnych, którymi mogą być:
- pozbawienie praw publicznych;
- zakaz zajmowania określonego stanowiska;
- zakaz wykonywania określonej pracy;
- zakaz kontaktowania się z konkretnymi osobami;
- zakaz zbliżania się do danej osoby;
- zakaz prowadzenie pojazdów.
Czym jest nadzwyczajne złagodzenie kary?
W pewnych przypadkach sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, np. w stosunku do nieletniego, pomocnika lub osoby, która nie uświadomiła sobie, iż dokonuje przestępstwa. Chodzi o sytuacji, gdy nawet wykonanie kary najłagodniejszej może okazać się zbyt surowe.
Czym jest zawieszenie wykonania kary?
Każdy rodzaj kary może ulec warunkowemu zawieszeniu – orzeczona kara nie zostaje wykonana. Po upływie tzw. okresu próby, kara zostaje uznana za wykonaną. Aby zawieszenie było możliwe należy spełnić szereg warunków – zasądzona kara pozbawienia wolności nie może przekraczać roku, a oskarżony nie mógł być wcześniej skazany na utratę wolności. Sąd musi uznać, że zawieszenie jest zasadne.
Zbiór przepisów prawa karnego reguluje zasady odpowiedzialności karnej obywateli – określa, kiedy, za jakie działania i jakiej karze mogą podlegać. Jest sposobem na ochronę obywateli, a jego głównym założeniem jest wyciąganie konsekwencji wobec osób działających na szkodę innych.
Zobacz także:
- Czym jest Kodeks wykroczeń i co zawiera?
- Błąd w sztuce lekarskiej a odpowiedzialność karna lekarza
- Stalking w kontekście prawa karnego
- Kodeks karny a jazda po alkoholu
- Artykuł 60 Kodeksu karnego – kiedy możliwe jest nadzwyczajne złagodzenie kary i kim jest mały świadek koronny?
- Kodeks karno skarbowy – kiedy powstał? Czego dotyczy? Czym jest wykroczenie i przestępstwo skarbowe?
