Działania administracyjno-porządkowe wymagają od funkcjonariuszy wylegitymowania obywateli. Artykuł 15 Ustawy o Policji zawiera mnóstwo szczegółów dotyczących przyczyn, procedury i osób, które takiej czynności mogą podlegać. Sprawdź je poniżej!
Moment zatrzymania przez policję nie należy do najprzyjemniejszych. Nawet mimo czystego sumienia pojawia się często pewien stopień niepokoju. Aby uniknąć nadmiernego stresu, warto poznać artykuł 15 Ustawy o Policji i wiedzieć, na co funkcjonariusz może sobie pozwolić.
Jak brzmi art 15 ustawy o Policji?
Najważniejsze pozycje artykułu 15 Ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 roku są następujące:”1. Policjanci, wykonując czynności, o których mowa w art. 14, mają prawo:1) legitymowania osób w celu ustalenia ich tożsamości,2) zatrzymywania osób w trybie i przypadkach określonych w przepisach Kodeksu postępowania karnego i innych ustaw,3) zatrzymywania osób stwarzających w sposób oczywisty bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkiego, a także dla mienia,4) przeszukiwania osób i pomieszczeń w trybie i przypadkach określonych w przepisach Kodeksu postępowania karnego i innych ustaw,5) dokonywania kontroli osobistej, a także przeglądania zawartości bagaży i sprawdzania ładunku w portach i na dworcach oraz w środkach transportu lądowego, powietrznego i wodnego, w razie istnienia uzasadnionego podejrzenia popełnienia czynu zabronionego pod groźbą kary,6) żądania niezbędnej pomocy od instytucji państwowych, organów administracji rządowej i samorządu terytorialnego oraz jednostek gospodarczych prowadzących działalność w zakresie użyteczności publicznej; wymienione instytucje, organy i jednostki obowiązane są, w zakresie swojego działania, do udzielenia tej pomocy, w zakresie obowiązujących przepisów prawa,7) zwracania się o niezbędną pomoc do innych jednostek gospodarczych i organizacji społecznych, jak również zwracania się w nagłych wypadkach do każdej osoby o udzielenie doraźnej pomocy, w ramach obowiązujących przepisów prawa”.
Inne podstawy prawne do legitymowania obywateli przez organy policyjne
Powyższe zapisy punktu 1 Ustawy o policji nie są jedynymi, które uprawniają do wykonania zatrzymania. Kolejną jest art. 40 ust. 1 Ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi. W myśl zawartych w nim pozycji policjant ma prawo poznać tożsamość osoby nietrzeźwej lub pozostającej pod znacznym wpływem alkoholu i substancji odurzających. Inną podstawą prawną jest Ustawa z dnia 20 czerwca 1997 r., Prawo o ruchu drogowym art. 129 poz 2. Według niej czynności służbowe wobec kierującego pojazdem mechanicznym mogą wymagać dokonania zatrzymania i wylegitymowania.
Rozporządzenie prawne a podstawa faktyczna zatrzymania
Policji przysługuje nie tylko prawo ustawowe do zatrzymywania i poznania danych osobowych obywatela. Czasem w grę wchodzą tzw. podstawy faktyczne. O co dokładnie chodzi? To wszelkie czynności, których podjęcie jest wymagane np. w celu zrealizowania innych poleceń służbowych. Może chodzić o poszukiwanie osoby podejrzanej, o co wnioskuje prokurator. Innym przykładem pokazującym, czym jest podstawa faktyczna, to poszukiwanie świadków zdarzenia np. wypadku drogowego. W takiej sytuacji funkcjonariusz również ma prawo i obowiązek wylegitymować obywatela w celu sporządzenia notatki: https://tylkosamochody.pl/notatka-policyjna-z-kolizji-drogowej.
Inne zachowania podejmowane na podstawie ustawy o policji art 15 § 1
Czasem zdarza się, że policjanci są zmuszeni do poznania danych osobowych konkretnego obywatel. Najczęściej pojedyncza osoba lub grupa osób daje do tego podstawę przez:
- nerwowe i niepewne zachowanie na widok służb mundurowych;
- chowanie się lub ucieczkę przy spotkaniu z policją;
- dawanie oznak zagubienia w danym miejscu;
- przebywanie w pobliżu przestrzeni chronionych lub obiektów wyłączonych z użyteczności publicznej;
- fotografowanie obiektów militarnych i strategicznych dla obronności Państwa;
- przebywanie w miejscach ustronnych o bardzo późnych porach nocy.
Jak wygląda zatrzymanie przez funkcjonariusza?
Według rozporządzenia, czyli art 15 Ustawy o policji każdy funkcjonariusz powinien trzymać się ściśle procedury poznania tożsamości osoby legitymowanej. § 1 pkt 1 wskazuje, że taka czynność należy do podstawowych obowiązków policjanta. Podczas jej wykonywania powinien on:
- przedstawić swoje imię i nazwisko oraz stopień służbowy w tempie umożliwiającym zrozumienie oraz zanotowanie danych;
- przekazać podstawę faktyczną do podjęcia działań służbowych, a jeśli obywatel żąda, również prawną;
- powiedzieć o obowiązku okazania dokumentu tożsamości;
- zweryfikować dane osobowe w poufnej bazie danych bez ujawniania szczegółów obywatelowi;
- zapytać legitymowaną osobę o ustosunkowanie się do przedstawionej mu wcześniej podstawy faktycznej lub prawnej;
- podziękować za współpracę i wręczyć z powrotem dokumenty potwierdzające tożsamość.
Zatrzymanie a dalszy etap postępowania karnego
Może się zdarzyć, że obywatel okaże się osobą podejrzaną, poszukiwanym lub winnym występkowi karanemu. Jak w tym momencie powinien zachować się policjant? Przede wszystkim dokonać zatrzymania i wyjaśnienia podstawy prawnej i faktycznej, która uzasadnia przeprowadzenie działania służbowego. Co istotne, projekt ustawy wskazuje również na sposób zatrzymania oraz dalsze etapy postępowania. Funkcjonariusz powinien dokonać czynności w stopniu jak najmniej wpływającym na dobro zatrzymanej osoby. Poza tym może oddelegować zatrzymanego do jednostki organizacyjnej policji lub innego miejsca, np. siedziby Straży Granicznej. Za tryb postępowania administracyjnego i medycznego wobec zatrzymanego odpowiada uprawniony minister.
Sposoby weryfikowania tożsamości dostępne dla policji
W momencie braku pewności co do wiarygodności danych osobowych zatrzymanego lub niemożności ich uzyskania, policjant może przeprowadzić analizę fotograficzną twarzy, badanie odcisków linii papilarnych lub wymazów ze śluzówki policzków. Dzięki tym metodom uzyskanie faktycznych danych zgodnych z prawdą jest możliwe. Kwestia weryfikacji obywatela i jego zatrzymania może być poddawana zażaleniu do prokuratora, dlatego każdy funkcjonariusz winien być ostrożny i w pełni zaznajomiony z procedurami wymaganymi przepisami ustawy.
Co zrobić, by wylegitymowanie było jak najmniej stresujące?
To prawda, że każdy taka sytuacja może powodować nieco szybsze bicie serca i niekontrolowane reakcje stresowe. Dla własnego komfortu warto dokładnie stosować się do poleceń służb mundurowych, które dokonują legitymowania. Poza tym warto być na bieżąco z podstawami prawnymi, które uprawniają do wykonywania opisywanych czynności służbowych przez policję. Z drugiej strony funkcjonariusz jest zobowiązany do szanowania godności osobistej obywatela, nawet jeśli jest on podejrzany w sprawie. Dzięki temu proces wylegitymowania i zatrzymania przebiegnie sprawnie.
Artykuł 15 Ustawy o Policji – kilka słów końcowych
Czynności zatrzymania są obarczone ryzykiem wniesienia zażalenia. Dlatego jeśli nie czujesz pełnej spójności między przedstawionymi podstawami faktycznymi i prawnymi zatrzymania w stosunku do swojej osoby, możesz wystąpić z takim zażaleniem. Może ono dotyczyć sposobu prowadzenia oraz legalności czynności służbowych realizowanych przez funkcjonariuszy.
Zobacz także:
- Artykuł 231 Kodeksu karnego – czego dokładnie dotyczy ustawa? Kim jest funkcjonariusz publiczny? Kodeks karny a nadużycie władzy
- Artykuł 97 Kodeksu wykroczeń i jego interpretacja – jakie wykroczenia karane są mandatem lub grzywną z art. 97 kw?
- Artykuł 54 Kodeksu wykroczeń – za co możesz dostać mandat, co warto wiedzieć o przepisach porządkowych?
- Artykuł 207 Kodeksu karnego – znęcanie się i przemoc w rodzinie. Na czym polega to przestępstwo? Co mówi art. 207 Kodeksu karnego?
- Artykuł 191 Kodeksu karnego, czyli zapis o zmuszaniu lokatora do opuszczenia mieszkania przez utrudnianie korzystania z lokalu
- Artykuł 286 Kodeksu karnego – co grozi za przestępstwo oszustwa i wyłudzenia mienia?
