Przepisy prawne dotyczące automatyzacji produkcji i systemów MES

Wdrożenie automatyzacji w zakładzie produkcyjnym wiąże się z koniecznością spełnienia rygorystycznych wymogów prawnych. Od Dyrektywy Maszynowej, przez normy bezpieczeństwa, aż po cyberbezpieczeństwo systemów MES – ich znajomość jest niezbędna. Sprawdź, jakie przepisy prawne dotyczące automatyzacji produkcji i systemów MES musisz znać.

Wprowadzenie do przepisów prawnych w automatyzacji produkcji

Wdrożenie automatyzacji i systemów MES w zakładzie produkcyjnym to przedsięwzięcie o dwóch obliczach: technologicznym i prawnym. Każda zautomatyzowana linia czy zrobotyzowane stanowisko musi spełniać rygorystyczne wymogi gwarantujące bezpieczeństwo ludzi i stabilność procesów. Ignorowanie tych regulacji to prosta droga do poważnych konsekwencji – od kar finansowych, przez wstrzymanie produkcji, aż po odpowiedzialność prawną w razie wypadku. Dlatego dogłębne zrozumienie przepisów jest fundamentem każdej udanej inwestycji w nowoczesne technologie.

Podstawą prawną dla automatyzacji w Unii Europejskiej jest Dyrektywa Maszynowa 2006/42/W, określająca zasadnicze wymagania w zakresie bezpieczeństwa maszyn.

Kluczowe regulacje prawne dotyczące systemów MES

W odróżnieniu od przepisów maszynowych, które koncentrują się na bezpieczeństwie fizycznym, regulacje dla systemów MES (Manufacturing Execution Systems) dotyczą głównie sfery cyfrowej. Ich celem jest zapewnienie integralności danych, ochrona informacji i zgodność z rygorystycznymi normami jakościowymi.

W polskim porządku prawnym kluczowa jest Ustawa o Krajowym Systemie Cyberbezpieczeństwa. Nakłada ona na przedsiębiorstwa, zwłaszcza te o znaczeniu strategicznym, obowiązek ochrony systemów informatycznych przed cyberatakami. W praktyce wymusza to na firmach korzystających z systemów MES wdrożenie adekwatnych zabezpieczeń technicznych i organizacyjnych, aby chronić dane produkcyjne i całą infrastrukturę przed nieautoryzowanym dostępem, kradzieżą czy sabotażem.

Wymogi prawne wykraczają jednak poza samo cyberbezpieczeństwo. Systemy MES muszą również wspierać realizację norm branżowych, takich jak ISO/TS 16949 w motoryzacji, które narzucają precyzyjne śledzenie i dokumentowanie procesów. Dlatego przy wyborze platformy MES należy upewnić się, że jej standardy bezpieczeństwa, mechanizmy ochrony danych i funkcjonalności są w pełni zgodne z obowiązującymi regulacjami. Rozwiązania takie jak Tomai Factory System oferują kompleksowe podejście do zarządzania produkcją z uwzględnieniem wszystkich wymagań prawnych.

Dyrektywa Maszynowa 2006/42/W — co warto wiedzieć?

Dyrektywa Maszynowa 2006/42/W to fundament prawny dla bezpieczeństwa maszyn w Unii Europejskiej, obejmujący każde urządzenie wprowadzane na rynek – od prostych narzędzi po zaawansowane linie produkcyjne. Głównym celem dyrektywy jest zagwarantowanie, że maszyna jest bezpieczna dla operatora i otoczenia jeszcze przed jej uruchomieniem.

W praktyce dyrektywa nakłada na producentów trzy kluczowe obowiązki:

• Przeprowadzenie oceny ryzyka w celu identyfikacji zagrożeń i wdrożenia środków ochronnych.
• Spełnienie zasadniczych wymagań w zakresie ochrony zdrowia i bezpieczeństwa, często poprzez zgodność z normami zharmonizowanymi (np. EN ISO 12100).
• Umieszczenie oznakowania CE jako deklaracji zgodności z przepisami, co jest warunkiem legalnego wprowadzenia maszyny na rynek UE.

Dla przedsiębiorstwa wdrażającego automatyzację, zrozumienie i weryfikacja zgodności z Dyrektywą Maszynową jest kluczowe. Zapewnia to nie tylko legalność eksploatacji, ale także minimalizuje ryzyko wypadków, kosztownych awarii i nieplanowanych przestojów.

Rozporządzenie UE 2023/1230 — nowe wymagania

Prawo ewoluuje wraz z technologią, dlatego Dyrektywa Maszynowa, choć przez lata była fundamentem bezpieczeństwa, ustępuje miejsca nowocześniejszym regulacjom. Mowa o Rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2023/1230, które w pełni zastąpi dotychczasowe przepisy. Kluczowa data, którą warto zapisać w kalendarzu, to 20 stycznia 2027 roku – od tego dnia nowe rozporządzenie stanie się obowiązującym prawem. Ten okres przejściowy daje producentom i użytkownikom maszyn czas na dostosowanie się do nadchodzących zmian.

Nowe rozporządzenie kładzie nacisk na aspekty, które dotychczasowa dyrektywa traktowała marginalnie. Kluczowe zmiany obejmują ocenę bezpieczeństwa całych zespołów maszynowych jako zintegrowanej całości – a nie pojedynczych urządzeń – oraz wprowadzenie konkretnych wymagań dla cyberbezpieczeństwa, sztucznej inteligencji (AI) i oprogramowania sterującego.

Dla firm wdrażających systemy MES i automatyzację Rozporządzenie 2023/1230 oznacza konieczność zacieśnienia współpracy z dostawcami technologii. Producenci maszyn będą zobowiązani do dostarczania pełniejszej dokumentacji, która uwzględnia bezpieczeństwo oprogramowania i odporność na ataki cyfrowe. Dzięki temu inwestorzy zyskają pewność, że wdrażane systemy odpowiadają najwyższym, aktualnym standardom bezpieczeństwa.

Bezpieczeństwo w zrobotyzowanych systemach paletyzacji

W nowoczesnej automatyzacji, a zwłaszcza w systemach paletyzacji, bezpieczeństwo jest podstawą całego projektu. Decyduje on o opłacalności inwestycji, stabilności produkcji i, co najważniejsze, ochronie zdrowia i życia operatorów. Prawidłowo wdrożone normy i certyfikowane komponenty gwarantują zgodność prawną, bez której żadna linia produkcyjna nie przejdzie odbioru technicznego, a także minimalizują ryzyko kosztownych przestojów.

Bezpieczny system paletyzacji to zintegrowana całość, łącząca warstwę sprzętową i programową. Centralnym elementem jest centralny sterownik bezpieczeństwa, tzw. Safety PLC (np. Siemens F-CPU), który komunikuje się z pozostałymi elementami przez sieci przemysłowe.

Bardzo ważne są również funkcje zintegrowane bezpośrednio w robotach, znane jako Safe Motion. Obejmują one między innymi:

• STO (Safe Torque Off) – bezpieczne wyłączenie momentu, które zapobiega niezamierzonemu uruchomieniu napędów.
• SS1 (Safe Stop 1) – kontrolowane zatrzymanie robota, a następnie aktywacja funkcji STO.
• SLS (Safely-Limited Speed) – bezpieczne ograniczenie prędkości, pozwalające operatorowi na wejście do strefy roboczej przy spowolnionych ruchach maszyny.
• SLP (Safely-Limited Position) – bezpieczne ograniczenie pozycji, które pilnuje, aby robot nie przekroczył zdefiniowanego obszaru pracy.

Inwestycja w te technologie to nie tylko wymóg prawny – to bezpośrednia droga do minimalizacji ryzyka wypadków, redukcji przestojów i w konsekwencji maksymalizacji zwrotu z inwestycji (ROI).

Normy ISO 12100 i ISO 10218 — kluczowe aspekty

Aby zapewnić zgodność z Dyrektywą Maszynową i stworzyć bezpieczne środowisko pracy, niezbędne jest stosowanie zharmonizowanych norm technicznych. W kontekście automatyzacji i robotyzacji kluczowe są normy ISO 12100 oraz ISO 10218, stanowiące praktyczny przewodnik po projektowaniu i wdrażaniu bezpiecznych systemów.

Norma ISO 12100 to uniwersalny fundament bezpieczeństwa maszyn, określający metodologię oceny i redukcji ryzyka. Narzuca ona następującą hierarchię działań:

• Eliminacja zagrożeń na etapie projektowania.
• Stosowanie technicznych środków ochronnych (np. osłony, kurtyny świetlne).
• Informowanie użytkownika o ryzyku resztkowym.

Z kolei norma ISO 10218 skupia się bezpośrednio na robotach przemysłowych i ich otoczeniu. Składa się z dwóch części: pierwsza dotyczy samego robota jako maszyny, a druga – jego integracji w ramach kompletnego systemu (tzw. celi zrobotyzowanej). Norma ta precyzuje wymagania m.in. dla bezpiecznych funkcji ruchu (jak omawiane wcześniej STO czy SLS), projektowania stref pracy, systemów zatrzymania awaryjnego oraz zasad współpracy człowieka z robotem. Ścisłe przestrzeganie jej wytycznych pozwala zminimalizować ryzyko wypadków i awarii w dynamicznym środowisku zautomatyzowanej linii produkcyjnej.

Cyberbezpieczeństwo w kontekście przepisów prawnych

Wraz z rosnącą integracją systemów produkcyjnych (OT) z firmową infrastrukturą informatyczną (IT), cyberbezpieczeństwo przestaje być domeną wyłącznie działów IT. Staje się ważnym elementem zarządzania ryzykiem w całym przedsiębiorstwie. Podłączone do sieci maszyny, systemy MES i roboty mogą stać się celem ataków, które zagrażają nie tylko danym, ale również ciągłości procesów produkcyjnych.

Kluczowym aktem prawnym w Polsce jest Ustawa o Krajowym Systemie Cyberbezpieczeństwa. Nakłada ona na przedsiębiorstwa, zwłaszcza na operatorów usług kluczowych, obowiązek wdrożenia adekwatnych zabezpieczeń. Wymaga to nie tylko ochrony systemów informatycznych przed cyberatakami, ale także zgłaszania poważnych incydentów do odpowiednich zespołów reagowania (CSIRT).

Nowe regulacje wprowadza Dyrektywa NIS2, która obejmuje swoimi rygorystycznymi wymaganiami szerszą grupę podmiotów, w tym firmy produkcyjne. W praktyce przekłada się to na konieczność przeprowadzania regularnych analiz ryzyka, wdrażania spójnych polityk bezpieczeństwa i ochrony infrastruktury krytycznej – wszystko po to, by uniknąć wysokich kar za ewentualne naruszenia.

Ulga na robotyzację — korzyści i wymagania

Aby przyspieszyć modernizację polskiego przemysłu, wprowadzono specjalne wsparcie finansowe – ulgę na robotyzację. To rozwiązanie, dostępne w latach 2022-2026, pozwala przedsiębiorstwom odliczyć od podstawy opodatkowania aż 50% kosztów kwalifikowanych poniesionych na inwestycje w roboty przemysłowe. Jest to realna zachęta do unowocześniania linii produkcyjnych i zwiększania konkurencyjności na rynku.

Katalog kosztów kwalifikowanych jest szeroki i obejmuje:

• zakup fabrycznie nowych robotów przemysłowych,
• zakup maszyn i urządzeń peryferyjnych (np. systemy wizyjne, czujniki, podajniki),
• nabycie oprogramowania,
• zakup urządzeń bezpieczeństwa i higieny pracy (BHP),
• koszty szkoleń dla pracowników,
• opłaty leasingowe, jeśli prowadzą do nabycia własności robota.

Należy jednak pamiętać o kluczowym warunku, zapisanym w art. 38eb ustawy o CIT: ulga na robotyzację dotyczy wyłącznie zakupu fabrycznie nowych środków trwałych. Oznacza to, że modernizacja już posiadanych maszyn, nawet jeśli znacząco podnosi ich wydajność, nie kwalifikuje się do odliczenia. W takich przypadkach przedsiębiorcy mogą jednak poszukać wsparcia w innych instrumentach, na przykład w uldze na działalność badawczo-rozwojową (B+R), jeśli modernizacja wiąże się z wdrażaniem innowacyjnych rozwiązań.

Przyszłość przepisów prawnych w kontekście automatyzacji

Prawo musi nadążać za ewolucją automatyzacji i systemów MES. Dynamiczny rozwój technologii, takich jak sztuczna inteligencja (AI), Internet Rzeczy (iot) czy sieci 5G, stawia przed prawodawcami nowe wyzwania regulacyjne.

Ważnym obszarem wymagających nowych ram prawnych jest rosnąca autonomia maszyn. Systemy oparte na sztucznej inteligencji, zdolne do podejmowania decyzji bez udziału człowieka, rodzą pytania o odpowiedzialność za ewentualne błędy czy wypadki. Przyszłe regulacje będą musiały precyzyjnie określić, kto ją ponosi w takich sytuacjach – producent oprogramowania, integrator systemu czy właściciel fabryki. Kwestie te są już częściowo adresowane w nowym Rozporządzeniu UE 2023/1230, ale z pewnością będą wymagały dalszego doprecyzowania.

Równie istotny jest wpływ Przemysłu 4.0 na rynek pracy. Automatyzacja zmienia charakter wielu stanowisk, eliminując powtarzalne zadania i tworząc zapotrzebowanie na nowe kompetencje. Celem transformacji nie jest tworzenie fabryk bez ludzi, lecz przekształcanie zakładów w miejsca pracy, gdzie technologia wspiera człowieka. Dlatego przyszłe przepisy mogą w większym stopniu koncentrować się na obowiązku zapewnienia pracownikom szkoleń i ścieżek rozwoju, które pozwolą im odnaleźć się w nowej, cyfrowej rzeczywistości.

Treść promocyjna